Đền Cặp Tiên (Quảng Ninh) – Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt

30 - 11 - 2021

Đền Cặp Tiên còn gọi là đền Cô Bé Cửa Suốt nằm trên đảo Cặp Tiên cách đền Cửa Ông (TP Cẩm Phả) khoảng 2 km, nằm trong quần thể di tích đền Cửa Ông, thuộc địa bàn xã Đông Xá, huyện đảo Vân Đồn, Quảng Ninh. Ngày 18/3/2018 quần thể di tích đền Cửa Ông, trong đó có đền Cặp Tiên đón nhận bằng công nhận xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt.

Tam quan đền Cặp Tiên

Đền tọa lạc ở chân núi Tiên, ven bờ vịnh Bái Tử Long, “đầu tựa sơn, chân đạp thuỷ”, là điểm đến hấp dẫn, nằm trong chuỗi sản phẩm du lịch tâm linh của huyện Vân Đồn. Đây được coi là một vị trí đắc địa, sơn thủy hữu tình tạo nên một không gian yên tĩnh, thơ mộng và linh thiêng.
Sở dĩ đền có tên là Cặp Tiên vì tương truyền, xưa kia nơi đây là vùng đất sơn thủy hữu tình, cảnh đẹp thơ mộng và yên tĩnh. Nơi đây, thường xuyên có hai ông tiên xuống chơi cờ, ngắm cảnh. Theo hầu là hai nàng tiên, khi hai vị tiên ông chơi cờ, hai nàng tiên thường xuống chân núi vui chơi, tắm mát và lấy nước lên núi để đun nước pha trà phục vụ hai vị tiên ông. Nơi hai nàng tiên lấy nước là một giếng nước ngọt rất nhỏ nhưng không bao giờ cạn. Chỗ các cô tiên đứng múc nước sau này lõm xuống vẫn in hình dấu chân. Giếng nước các cô dùng sau này được gọi là “giếng Tiên” bởi khi nước triều lên dù ngập mặn nhưng khi nước triều rút thì nước giếng ngọt trở lại. Cũng bởi lý do đó mà các địa danh nơi đây đều gắn với "tiên" như núi Tiên, vụng Tiên, thôn Cặp Tiên...
Đền Cặp Tiên được xây dựng từ thời nhà Trần, thần chủ thờ vị tiểu thư là con gái của Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng, tức là cháu gái của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn. Vị tểu thư này là người thống lĩnh ba quân, thủy quân trấn ải vùng Cửa Suốt, là một người rất gần gũi với nhân dân trong vùng, nhưng chẳng may nàng mất sớm, nhân dân trong vùng thương tiếc lập đền thờ do vậy đền còn có tên gọi là đền Cô Bé Cửa Suốt. Cô được gọi là Cô bé là do thứ bậc trong Công Đồng Trần Triều chứ không phải là do Cô còn tuổi thiếu niên. Tuy nhiên, cũng có tài liệu cho rằng Cô bé Cửa Suốt chính là Tĩnh Huệ công Chúa, con gái của Tướng Quân Phạm Ngũ Lão. Sau này Cô lấy vua Trần Anh Tông nên còn gọi là Anh Tông Hoàng Đế Thứ Phi.
Sau này, vào thời Nguyễn một ông quan chánh đã được nhân dân địa phương tôn làm hậu thần và thờ tại đền nên xưa kia Đền còn có tên là Đền Quán Chánh. Sau khi được triều đình cử về đây trông coi ở vùng này, ông đã làm được nhiều việc có ích cho dân, chăm lo đời sống nhân dân, giúp dân an cư lạc nghiệp và có cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Ngoài ra, ông còn là người đứng ra góp công, góp của và huy động nhân dân trùng tu, sửa sang lại ngôi đền. Để ghi nhớ ơn đức của ông, sau khi ông qua đời, nhân dân đã phối thờ ông tại đền.
Đền Cặp Tiên là một công trình tín ngưỡng dân gian. Trải qua thời gian, ngôi đền đã bị hư hỏng khá nhiều nhưng hiện nay được trùng tu tôn tạo lại nên khá khang trang. Hiện nay khu vực đền Cặp Tiên gồm có ba công trình: Đền chính, Giếng Tiên và động Sơn Trang.
Đền chính Quay hướng Đông Bắc, kiến trúc chữ Đinh, gồm bái đường và hậu cung với tổng diện tích là 102m2. Kiến trúc vì kèo ở bái đường theo kiển chồng rường con nhị, cột cửa được làm bằng gỗ táu, trên các vì có treo các hoành phi, ở các cột có treo các câu đối, sân đền xây dựng phương đình, mái lợp ngói mũi hài, hai tầng tám mái, điểm mái ghép ngói lá đề, trong phương đình đặt bát hương công đồng lớn bằng đồng.

Phương đình – Được xây dựng giữa sân đền, mái lợp ngói mũi hài với hai tầng, tám mái

Động Sơn Trang (căn cứ vào đồ thờ tự thì đây là nơi thờ mẫu theo tĩn ngưỡng dân gian) được chia làm hai phần như kiến trúc của đền. Phía ngoài bằng phẳng là nơi hành lễ, còn phía trong được đắp thành các dãy núi đá và đặt các pho tượng, phía trên bức tường ngăn giữa nơi làm lễ và động thờ treo bức hoành phi cuốn thư gồm bốn đại tự bằng chữ hán “Công đồng sơn trang”. Tượng thờ bài trí khắp không gian hậu cung trong động, gồm tượng Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn, tượng nhị vị vương bà và 12 cô Sơn trang, hai bên pho tượng cậu. Chính giữa động là bức hoành phi được tạo hình kiểu cuốn thư đề bốn chữ “Nữ động sơn trang’ .

Động Sơn Trang với kết cấu bê tông giả nhũ đá

Giếng Tiên trong khuôn viên của đền, đây là một khẩu giếng nước ngọt nằm ngay bên bờ biển, khi nước triều lên dù giếng có bị ngập thì ngay khi triều xuống nước lại ngọt trở lại, quanh năm giếng không bao giờ hết nước.

Khu vực Giếng Tiên thu hút khá đông du khách vào dịp đầu năm.

Nằm trong vùng Vịnh Bái Tử Long, bên cạnh Vịnh Hạ Long – Đền Cặp Tiên là một trong những địa chỉ du lịch tâm linh nổi tiếng tại tỉnh Quảng Ninh. Hiện nay đền Cặp Tiên được xây dựng và trùng tu lại rất khang trang và sạch đẹp nay đã trở thành địa điểm thu hút rất đông khách du lịch trong và ngoài nước.

Trung tâm TTXTDL biên tập